Enchiridion artis diurnariae

Ad usum scholae diurnariae Seminarii Aestivi LVPAe (Latinitati Vivae Provehendae Associationis), quae his diebus Varsoviae habetur, scripsi enchiridion breve artis diurnariae. Ipse scholae adesse non potui, nam mater mea crus modo fregit.

Enchiridion brevissimum artis diurnariae

HISTORIA DISCIPLINAE DIURNARIAE

Fontes hodiernae disciplinae diurnariae quaeri possunt in “Actis Diurnis Populi Romani” (notis quoque ut “Acta”) divulgatis palam Romae, ut imprimis in tabella nuntiorum in Foro monstrata, a primo anno consulatus Iulii Caesaris usque (59 a.Ch.n.) usque AD 235, cum imperator regimenque imperii Constantinopoli migraverunt. Ab Octaviani tempore “Acta” saepe ante divulgationem examinati erant a magistratibus, ne detrimenti caesari civitative nuntii essent (munus quod hodiernis linguis ‘censura’ nominatur).

“Acta diurna” continebant annuntiationes officiales imperatoris magistratuumque, nuntios de pugnis a legionibus modo actis, sententias litum maximi momenti, deinde, cum lapsu temporis, saepius saepiusque nuntios quoque “minus officiales”, ut nuntii de filiis natis familiis maximi in Urbe alibive momenti, matrimoniis, claris hominibus mortuis etc.   

Aliquo in loco (non memini fontis, ergo caute! - ST) legi in “Actis” comparandis adhibitos esse simul omnino usque septingentos homines (scribas/diurnarios, relatores, fortasse rerum localium indagatores, insuper cursores, qui nuntios e totis imperii angulis Romam adportabant). Hoc si verum sit, significet Romanis iam adfuisse veram agenturam diurnariam “pancosmicam”, ut sunt hodiernae Reuters, CNN, BBC, Al Jazeera aliaeque, nam verisimiliter nuntios sumptos e toto orbe terrarum Romanis noto agentura haec divulgabat – id tamen tantum coniectare possumus, nam, pro dolor, nullum excerptum “Actorum” servatum esse (licet ipsi nuntii post nonnullos dies tabella depositi atque archivis dati essent – iis usos esse in labore suo historicos Tacitum Suetoniumque).

Fortasse optimum imaginem “Actorum”, quales essent, saltem in minus officiali eorum parte, dedit – quamquam ironice – Petronius, cum monstravit personam acturii ad hospites cenae nuntios cotidianos domus Trimalchionis clamantis: VII. Kal. Sextilis in praedio Cumano, quod est Trimalchionis, nati sunt pueri XXX, puellae XL; sublata in horreum ex area tritici millia modium quingenta; boves domiti quingenti. Eodem die Mithridates servus in crucem actus est, quia Gaii nostri genio maledixerat. Eodem die in aream relatum est, quod collocari non potuit, sestertium centies. Eodem die incendium factum est in hortis Pompeianis, ortum ex aedibus Nastae villici”. Deinde, ait Petronius, “iam etiam edicta aedilium recitabantur, et saltuariorum testamenta, quibus Trimalchio cum elogio exhaeredabatur; jam nomina villicorum et repudiata a circumitore liberta in balneatoris contubernio deprehensa; atriensis Baias relegatus; iam reus factus dispensator; et judicium inter cubicularios actum.

Divulgatae fortasse uno tantum loco – in Foro – nuntii, exaratae in lapide aut metallo, rescriptae deinde erant in tabellis cereis a scribis (pro)praetorum, magistratuum aliorumque hominum locupletorum, qui scribae ita nuntios “recentes” suis dominis suppeditare solebant.  

Non multa de “Actis”, quales vero fuissent, scimus, praeter quod in fine uniuscuiusque nuntii verba ponebantur “publicare ac propagare”, quod idem sensum plus minusve habuit ut ab ecclesia catholica usque hodie adhibitum “imprimatur”.

Alteram quendam imaginem nuntiorum (hac vice certe falsorum) “Actorum diurnorum” tempore Neroniano divulgatorum dat Cornelius Tacitus in libro XVI (cap. 22) “Annalium”, scribens de Publio Clodio Thrasea Peto accusato AD 65 ab imperatore, quod adfuisset coniurationi Pisonis; qui Thrasea a Tacito citatur ante iudices dixisse: Diurna Populi Romani per provincias, per exercitus curatius leguntur, ut noscatur quid Thrasea non fecerit.

Aliam rem fuisse „Acta senatus”, quae potius erant chronicon senatus sententiarum rerumque a senatoribus disputatarum quam acta diurna sensu hodierno (interdum loco actorum diurnorum a Latinistis adhibetur quoque nomen Graecum ‘ephemeris’, licet ipsi historici Graeci in scriptis suis „Acta diurna” Romana nominabant hypomnemata sive grammata - τὰ δημόσια ὐπομνήματα, τὰ δημόσια γράμματα, τὰ κοινὰ ὐπομνήματα.

Nomen ‘acta’ servatur in titulis multorum hodiernorum publicationum scientificarum. In hodierna autem re diurnaria – imprimis autem saeculorum XIX-XX – animam in se advertunt nomina saepe emphemeridis data, quibus aliquid antiquitati adesset, ut ‘cursor’ (Fr. Courier, Theod. Kurier), ‘Mercurius’, i.e. deus citissime nuntios in Olympum afferens (prima ephemeris Polonorum, ab anno 1661 divulgata, nominabatur „Merkuriusz Polski dzieje wszystkiego świata w sobie zamykający dla informacji pospolitej”), ‘tribuna’, a verbo serae Latinitatis spectante ad podium ubi tribuni plebis aliique magistratus sedebant).  

Simillima “Actis diurnis” conamina concepta sunt a regimine Serico tempore domus regiae Han (a II saec. a.Ch.n. usqe II p.Ch.n.). Ab anno 911 Pecchini regulariter divulgabatur “Jin bao” (“Nuntius hodiernus”).

Prima ephemeris omnino hodierni sensus in lucem venit Venetiis saeculo XVI, cui nomen “Gazeta de la novità”, i.e. “Pica novitatis”, quod spectat et ad ‘picam’ monetam parvam, assem Venetianorum, qua “Gazeta de la novità” vendebatur et ad proverbialem huius avis garrulitatem. Inde nomen Venetianum ‘gazeta’ (Italice gazzetta) datum multis ephemeridis postea variis in terris.

Patrem autem ‘agenturae diurnariae’ hodiernae putare possumus Paulum Iulium baronem de Reuter (1816-1899), Iudaeum Theodiscum deinde Anglum, cuius nomen usque hodie portat fortasse maximi adhuc in orbe terrarum momenti Agentura Reuteriana (hodie Thomson Reuters, spectans imprimis ad res oeconomicas, deinde politicas et alios, ut athletica, cultura), quae habet (a. 2017) ca. 46 milia operariorum. Multi putant momentum maximae victoriae Pauli Reuter super aemulatores fuisse usum ab eo, anno 1849, columbarum nuntios portantium inter Aquisgranum et Bruxellas, quae regio adhuc telegraphio – quod demum in incunabulis erat – carebat. Celeriores traminibus ferroviariis (eiusdem temporis) aves Paulum Reuter faciebant primum in Germania qui sciret pretia titulorum (syngrapharum, actionum) societatum negotiatoriarum, quibus mercabantur in foro (bursa) Lutetiae Parisiorum necnon alios nuntios ex occidentalibus partibus Europae in Germaniam latos. Post duos annos, AD 1851, telegraphium stuctum esse etiam inter Bruxellas et Aquisgranum, sed fortuna futuri baronis (tunc nondum hoc titulum possidebat) de Reuter iam permagna gratia columbaram erat. Utrum vera sit haec fabula an non, pro certo nescio, sed monstrat clare significationem in re diurnaria temporis/celeritatis nuntios adportandi.   

QUOMODO SCRIBENDI SINT NUNTII

Primum, in re narranda nucleus rei est inveniendus, i.e. pars nuntii maximi momenti, pars quasi “nuda”, quae deinde novis novisque rebus minutis (singulis) pedetentim “vestitur”.

Spectemus ad omnibus bene notam historiam Iduum Martii a.Ch.n. 44, seu potius, temporis computatione Romana, 710 a.u.c. Fingamus mente nuntios de hac re, ut divulgarentur in “Actis diurnis”, scriptos a diurnariae agenturae peritis. Nuntius primus, cum nihil fere de re, prater eam ipsam, sciretur, esset fortasse:

IVLIVS CAESAR NECATVS EST![1] - MARCVS ANTONIVS

Talis nuntius “nudus”, i.e. ulla alia re (minuta) carens, nominatur in domibus (agenturis) diurnariis nuntius extemporalis (Anglice: snap, urgent). “Marcus Antonius”, esse fontem nuntii, numquam enim nuntium fonte carentem damus[2] - in pessimo casu, si aliam fontem non habemus, possumus dare: RUMORES, ex. gr.:

PRETIVM PANIS MOX TERTIO AUCTURVM - RUMORES IN FORO   

Immo hunc primum nuntium “nudum” (extemporalem) nucleum rei esse.

Postea, cum altera facta ad rem spectantia cognoscerentur, divulgatur nuntius aliquantulum plenior, nuntio “nudo” (nucleo) ut novi nuntii titulum adhibito:

IVLIVS CAESAR NECATVS EST![3]

Ut nuntiat secretarius offici consulis Marci Antonii, hodie, hora nona matutina, alter consul rei publicae, Gaius Iulius Caesar, necatus est in senatus aula a vasto grege sicariorum.

Nomina istorum adhuc incerta manent, quamvis nonnulli testes oculati reportent turbae patratorum, qui unus post alterum pugionibus vulnera Caesari attulerunt, adesse Marcum Brutum, sibi cognatum Cassium Longinum, necnon alios senatus patres.

Nuntiis de caede Caesaris per vias Urbis divulgatis tumultus plebis hic et illic orti sunt, pacati tamen mox, maximis saltem in casibus, a vigilibus publicis. Alter consul, Marcus Antonius, dicit magistratus ordinem in urbe tenere, rogat tamen cives ut ad tempus domibus suis, quoad fieri potest, maneant. Qui pollicitus est patratores omnes mox captum ac punitum iri.        

Sessio senatus iussu consulis ad tempus suspensa est.

In supradicta symbola fons iam non in titulo, sed in primo paragrapho symbolae datus est: secretarius officium Marci Antonii (si nomen eius sciremus, daremus - sed, ut verum dicam, iuxta nomina M. Antonii et G.I. Caesaris non bene videatur nomen hominis parvae in re publica momenti). Deinde, in paragrapho secundo, alter fons nuntii apparet: testes oculati (hoc in casu anonymi). Quibuscum, ut possumus coniectare, relator “Actorum” in viis locutus est.

Rebus autem novis cognitis, fortasse postero die, novus de eiusdem re nuntius est divulgandus. Hic iam plenissime de caede, cum multis singulis, narrat, prioris nuntii verbis magna ex parte repetitis:

IVLIVM CAESAREM NECATVM A CONIVRATORIBVS ESSE

Ut nuntiat locutor officii consularis Marci Antonii, heri, Idibus Martis, hora nona matutina, alter consul rei publicae, Gaius Iulius Caesar, necatus est in aula senatus a vasto grege senatorum-sicariorum. Duces coniurationis, ut ab indagatoribus iam repertum est, fuisse Marcum Brutum necnon sibi cognatum  Cassium Longinum.

Qui ambo, una cum turba plus minusve sexaginta senatorum vel aliorum, appropinquaverunt imperatorem, praetextu petitionis Tilii Cimbri, qui revocationem sui expelsi fratris petebat. Caesare ab his in porticu aulae circumstato, unus post alterum senatores-sicarii coeperunt corpori consuli pugionibus vulnera afferre.

Secundum testes oculatos, Iulium Caesarem abiecisse petionem Cimbrii. Tunc Tilius togam imperatoris, qui abire voluit, manu prehendit. Caesarem ad hoc vocasse: “Ista quidem vis est”. Tunc Servilius Casca cervicem imperatoris cultro petit. Hunc secutus est Brutus et alii. Omnino viginti tres vulnera medici in corpore consulis invenerunt, quorum sola altera, i.e. Bruti, mortifera esse videtur.     

Nuntiis de caede Caesaris per vias Vrbis divulgatis tumultus plebis hic et illic orti sunt, pacati tamen mox a vigilibus publicis. Marcus Antonius iussa dedit sicarios statim atque omni vi sequendos - isti enim statim post caedem fugam de loco senatus fecerunt et verisimiliter Vrbem relinquerunt.

“Si Vrbi adessent, eos iam prehendissemus, nam omnem angiportum omnemque angulum quaerimus,” asseverat a relatore “Actorum diurnorum” in Via Sacra percontatus Quintus Rufulus Porca, centurio agminis praetoriae ad sicarios captandos a Marco Antonio destinati.

Sessio senatus iussu consulis ad tempus usque novam notam suspensa est.

Rerum politicarum periti commorantur in eo quod oppositionem contra Caesarem iam diu in senatu flagrasse. Secundum rumores, ipsum Marcum Antonium praeterita ante scelus nocte ab uno coniuratorum certiorem rei petitae fuisse – consulem tamen aut rumorem neglexisse, aut non ad tempus reagisse[4]. Ne dicamus de omnibus noto haruspice Spurinna, qui iam a tempore quodam quasi iocose monebat Caesarem usque Idus Martiales mortuum fore. Eum tamen omnes mente captum putabamus.

Periti admonent quoque factum quod Caesar, dux summus exercitus, in animo habebat in Solem orientem contra Parthos legiones ducere. “Non puto aliquem Romae mox inventum iri similis rei capacem,” commentatus est “Actis” professor Archimedes Pantoidos, moderator Instituti Rerum Orientalium Cognoscendarum.

Inspiciamus structuram supradicti nuntii, quae structura re vera simplex est: 1) nucleus (titulus; Anglice: title, headline); 2) nucleus repetitus, paululum plenior (primus paragraphus; Anglice: lead); 3) res minutae/singuli (sequentes paragraphi); 4) fundus (Anglice: background), id est rei contextus politicus, historicus etc. (paragrapus/paragraphi finales). In hoc/his saepissime – sed quoque in narratione minutarum/singulorum (par. 3) – opiniones peritorum citantur. Si opinio talis longior est, potest fieri symbola separata nota ut indagatio (Anglice: interview). Initium talis indagationis fieri hoc in casu possit:

PARTHOS CONIURATIONI DEFUISSE

Indagatio professoris Archimedis Pantoidi, moderatoris Alexandrini Instituti Rerum Orientalium Cognoscendarum, praeclarum peritum rerum Parthicarum (modo ab officio Alexandrino “Actorum Diurnorum” in Vrbem columbis missa)

“Acta diurna”: Fuistine attonitus, domine professor, nuntio de morte Caesaris?

Prof. Archimedes Pantoidos: Fui et simul defui. Nam multi suspicabantur coniurationem contra consulem in senatu flagrare.

AD: Multi dicunt tamen imperatorem exercitus mortuum esse modo ante cum legiones contra Parthos ducturus esset.
AP: Hoc sine dubio.

AD: Quae consilia nunc revocatura sunt?

AP: Omnino. Non video inter duces nostros militares singulum similis rei capacem.

AD: Possumus ergo fortasse coniectare Parthos...
AP: Coniurationi implicatos fuisse? Minime! Neque auctoritatem, nec pecuniam habent, ut similem rem suscipiant.

AD: Sine dubio tamen morte consulis gaudent.
AP: Certe. Sciunt bene datum sibi nunc tempus saltem nonnullorum annorum cum impunes in oppida a nostris capta invehere possint. Nihilominus, ipsi coniurationi Parthos defuisse.  

Professorem indagatus est relator Aegyptiacus “Actorum Diurnorum”, Cosmas Xylophilos.

Nucleum indagationis esse semper rem maximi momenti, quem indagatori homo indagatus dixit. Hoc in casu: ipsi coniurationi Parthos defuisse, quod, ordine verborum mutato, dedit titulum nuntii: PARTHOS CONIURATIONI DEFUISSE. Nam fere semper indagationum titulum esse citatam partem indagationis, sc. verba in indagatione maximi momenti. Haec regula valere quoque potest ad nuntios regulares, ubi aliquis homo copiose citatur:

PARTHOS CONIURATIONI DEFUISSE – PROF. PANTOIDOS

Coniurationi, qua modo necatus est Iulius Caesar, Parthos implicatos non fuisse declarat professor Archimedes Pantoidos. Quod non significat eos morte consulis non gaudere.

Prof. Pantoidos, rerum Parthicarum maxime peritus, putat... (etc. etc.)

Simili modo nuntium de annona pretiosiore mente fingere possumus ut tres ab agentura diurnaria datos nuntios lapsu temporis “actualiores”/magis singulis vestitos:

PRETIVM PANIS MOX TERTIO AUCTURVM - RUMORES IN FORO   

PRETIVM PANIS MOX TERTIO AUCTURVM - RUMORES IN FORO; AEDILES REM NEGANT   

Secundum rumorem per Forum ultimis diebus percrebrescentem annonam mox pretiosorem fore tertia saltem parte. Ita generaliter putant pistores iam nunc plus pro frumento solventes.
Rumoribus negant tamen aediles curules, asseverantes Vrbi adesse copiam frumenti non minorem solita.

PRETIVM PANIS MOX TERTIO AUCTURVM - RUMORES IN FORO; AEDILES NEGANT   

Secundum rumorem per Forum ultimis diebus percrebrescentem annonam mox pretiosorem fore tertia saltem parte. Ita generaliter putant pistores iam nunc plus pro frumento, ut dicunt, in Vrbe solventes.

His assentiri videntur mercatores, declarantes se praeteritis septimanis plus solvere pro frumento navibus et Ostiam et Brundisium adportato.
Rumoribus negant tamen aediles curules. “Nil veritati his esse, nam adesse Vrbi copiam frumenti non minorem solita. Neque minor est numerus navium onerariarum iam a magistratibus mandatarum,” asseverat Servius Decimus Porticola, locutor publicus officinae curulis.

Periti tamen rerum oeconomicarum animam advertunt in factum, quod ob superfluentiam Nili huius anni messem in Aegypto multo minorem praeteritis annis fuisse.  

Transeamus nunc in annum 832 a.u.c. (AD 79), in ultimos dies mensis Augusti. In Foro “Acta diurna” legentes inveniemus uno die – dicamus 26 Aug. mane – nuntium extemporalem:

VESVVIVM ERVPISSE! – NAVTAE

Nam nautae Ostiam Neapoli petentes fortasse primi fuerunt, qui, iam aequor scindentes ac pone se eruptionem videntes, nuntios de calamitate Romam adportaverint.   

Deinde, aliis nuntiis de eruptione Romam allatis, versio aliquantulum plenior divulgatur:

VESVVIVM ERVPISSE; OPPIDA DELETA ESSE

Ut nuntiaverunt nautae nudius tertius et heri Neapoli Ostium petentes, die XI ante Kalendas Septembres montem ignivomum Vesuvium plena vi erupisse, caelum omnino atra nube operiendo.

Verba nautarum confirmaverunt columbis missi nuntii Agenturae Diurnariae Magnae Graeciae (ADMG) necnon privatae Agenturae Trimalchionis. Secundum his, eruptione omnino deleta esse oppida maritima Pompeii, Herculanum et Stabiae.
In locum calamitatis auxiliatum profectam esse classem duce Gaio Plinio Secundo, ceterum noto ut scriptor auctorque “Historiae naturalis”.

Sequentur sine dubio citationes nuntiorum ADMG et Agenturae Trimalchionis (cui in hac regione adfuerunt fundi), necnon verisimiliter opiniones seismologorum aliorumve peritorum. Sed hoc in casu habebimus quoque alium genus symbolae: relationem. Nam casu prope locum calamitatis tempore eruptionis fuisse relatorem “Actorum diurnorum” Gaium Plinium Caecilium Secundum, notum postea nomine Plinii Minoris. (Cuius epistulas facile mutare possumus in symbolas-relationes diurnarias.)

---

[1] Signum exclamationis sane Romanis deerat, sed a hodiernis diurnariis saepissime adhibetur, non tantum in scandalis describendis; in hoc casu - mors Caesaris - fortasse tria signa etiam essnt danda: IVLIVS CAESAR NECATVS EST!!! - MARCVS ANTONIVS

[2] Haec regula spectat ad rem diurnariam hodiernam, apud Romanos fortasse non tantopere erat observata. Ergo potius in tabella Foris primum videremus solum: IVLIVS CAESAR NECATVS EST!!!, aut IVLIVM CAESAREM NECATVM ESSE!!!. Sed, nobis in re diurnaria pergenda observandi sunt quoque mores hodierni.

[3] Singula exclamatio satis hic faciet, nam lectores qui primum nuntium de morte Caesaris legerint, rei ipsius certiores iam sunt.

[4] Si magistratus “censurales” id nuntium primum inspexissent, hanc partem fortasse delevissent. Putamus tamen, ad usum saltem huius scholae, rem diurnariam tempore ante-Octaviano omnio liberam fuisse.